مقدمه
با افزایش تنش‌های آبی، تغییرات اقلیمی و چالش‌های زیست‌محیطی، روش‌های سنتی کشت غرقابی برنج دیگر پاسخگوی نیازهای بلندمدت کشاورزی نیستند. یکی از جایگزین‌های مطرح، خشکه‌کاری برنج است که در سال‌های اخیر در ایران مورد توجه قرار گرفته است، به‌ویژه در استان‌های شمالی.
این مقاله به بررسی اصول، مزایا، چالش‌ها و روش‌های علمی و بومی اجرای خشکه‌کاری می‌پردازد.
خشکه‌کاری برنج چیست؟
خشکه‌کاری به معنای کاشت مستقیم بذر برنج در زمین خشک است که آبیاری آن به‌صورت تناوبی انجام می‌شود، برخلاف کشت سنتی که مزرعه تا برداشت در وضعیت غرقابی قرار دارد.
دلایل گسترش خشکه‌کاری در شمال ایران
- کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی
- هزینه بالای خزانه‌گیری و نشاکاری
- افزایش دمای منطقه‌ای و تبخیر شدید
- توسعه سیاست‌های کشاورزی حفاظتی
مراحل اجرای خشکه‌کاری برنج
1. انتخاب رقم مناسب
– ارقام مقاوم به خشکی و علف‌های هرز مانند فجر، خزر، شفق
2. آماده‌سازی زمین
– شخم زمستانه، تسطیح دقیق، استفاده از کود پایه
3. زمان و روش کاشت
– کاشت در اردیبهشت، با بذرپاشی دستی یا ماشینی – مصرف بذر: ۷۰–۹۰ کیلوگرم در هکتار
4. برنامه آبیاری
– آبیاری پس از سبز شدن و سپس هر ۵ تا ۷ روز
مزایای خشکه‌کاری
| مزیت | توضیح |
|---|---|
| کاهش مصرف آب | تا ۵۰٪ کمتر از کشت سنتی |
| کاهش هزینه تولید | حذف خزانه و نشاکاری |
| افزایش بهره‌وری | مدیریت ساده‌تر و کاهش نیروی کار |
| سازگاری اقلیمی | کاهش انتشار گاز متان |
چالش‌ها و راهکارها
| چالش | راهکار |
|---|---|
| علف‌های هرز شدید | علف‌کش پیش و پس‌رویشی |
| کم‌آبی در جوانه‌زنی | آبیاری دقیق اولیه |
| هزینه ماشین‌آلات | حمایت‌های دولتی و تعاونی‌ها |
یافته‌های پژوهشی در ایران
مؤسسه تحقیقات برنج – رشت
– عملکرد: ۴.۵ تا ۶ تن در هکتار – کاهش مصرف آب: بیش از ۴۰٪ – کاهش گاز متان: تا ۸۰٪
دانشگاه علوم کشاورزی ساری
– توسعه ریشه‌ها در خشکه‌کاری قوی‌تر – نیاز بیشتر به کنترل علف‌های هرز
مدیریت علف‌های هرز و آفات
علف‌های هرز
– Pretilachlor، Oxadiazon (پیش‌رویشی) – Penoxsulam، Bispyribac-sodium (پس‌رویشی)
آفات
– کمتر شدن آفات رطوبت‌دوست – اما احتمال افزایش ملخ، سن برنج، و بعضی آفات خشکی‌دوست
مقایسه خشکه‌کاری و کشت سنتی
| شاخص | خشکه‌کاری | کشت سنتی |
|---|---|---|
| مصرف آب | کمتر | بیشتر |
| هزینه کارگری | کمتر | بیشتر |
| کنترل علف‌های هرز | چالش‌برانگیز | ساده‌تر |
| عملکرد | برابر یا بیشتر (در صورت مدیریت صحیح) | پایدار |
سیاست‌های حمایتی در ایران
آموزش کشاورزان در قالب طرح‌های ترویجی
ارائه علف‌کش‌ها و کود یارانه‌ای
تجهیز مزارع به آبیاری تناوبی
حمایت از خرید تجهیزات کشت مستقیم
نتیجه‌گیری
خشکه‌کاری برنج به‌عنوان روشی پایدار و مقرون‌به‌صرفه در برابر تغییرات اقلیمی و کم‌آبی، در حال گسترش است. با آموزش مناسب، تأمین نهاده‌های اصلاح‌شده و حمایت فنی، این روش می‌تواند جایگزین مناسبی برای کشت سنتی باشد.
